Stan kraju w dobie rozdrobnienia dzielnicowego. W ostatnim dwudziestoleciu XIII w. na obszarze Polski istniało około dziesięciu dzielnic, które powstały na skutek rozrodzenia się dynastii piastowskiej. Piastowie rządzili we wszystkich dzielnicach z wyjątkiem Pomorza. Mimo ustawicznych niesnasek i walk, czuli oni swą przynależność do jednego rodu władców Polski. Społeczeństwo traktowało ich jako swoich „panów przyrodzonych”, czyli mających dziedziczne prawo do rządzenia krajem. Chociaż po Bolesławie Śmiałym ani jeden z Piastów nie został ukoronowany na króla, w dalszym ciągu rozbita na dzielnice Polska nazywana była królestwem. Obok pamięci o istnieniu jednego państwa w czasach wielkich Bolesławów i posiadania własnej dynastii, Polaków łączył język polski, obyczaje i prawa ojczyste. Odróżniali się nimi od sąsiadów i obcych przybyszów mieszkających w Polsce.
W rozdziałach o gospodarce w Polsce dzielnicowej czytaliście o rozwoju gospodarczym kraju. Społeczeństwo uzyskało wtedy większy udział w sprawowaniu władzy. W miejsce jednego dworu królewskiego lub książęcego, przed rokiem 1138, powstało tyle dworów ile dzielnic. Na dworach przebywali możni i rycerze, których zasługi wynagradzał książę nadawaniem urzędów i majątków. Piastowie władający małymi dzielnicami byli jednak zbyt słabi wobec zagrożenia Polski przez sąsiadów. Najwcześniej dało się odczuć niebezpieczeństwo płynące ze strony Marchii Brandenburskiej, która nie tylko podporządkowała sobie Pomorze Zachodnie, ale zajęła w połowie XIII w. ziemię lubuską, sięgnęła po północne skrawki Wielkopolski i próbowała podporządkować sobie Pomorze Gdańskie. U progu XIV w. groźnym sąsiadem okazało się państwo krzyżackie, a także Czechy. Gnębiły również Polskę łupieskie najazdy tatarskie, które niszczyły Małopolskę i napady Litwinów, skierowane głównie na Mazowsze.