Opanowanie Pomorza Gdańskiego leżało w planach dwóch potęg sąsiednich: Marchii Brandenburskiej (zobacz na s. 213) i Zakonu Krzyżackiego (zobacz na s. 218—222). Pierwsi sięgnęli po Pomorze Branden-burczycy, którzy zajęli je w 1308 r. Polska załoga rycerska, oblężona w grodzie gdańskim, zwróciła się, za zgodą Łokietka, o pomoc do Krzyżaków. Ci zaś uwolnili Pomorze spod panowania brandenburskiego, zajmując je dla siebie. Wymordowali przy tym polskie rycerstwo i niemieckich mieszczan Gdańska, a miasto zniszczyli. W 1309 r. Krzyżacy dokończyli podbój Pomorza, zdobywając południową jego część. W ten sposób na przeszło 150 lat Pomorze Gdańskie przeszło pod panowanie krzyżackie.
Koronacja Władysława Łokietka w 1320 r. Kiedy Władysławowi udało się połączyć dwie główne dzielnice dawnej Polski: Małopolskę i Wielkopolskę, mające dwie stolice Kraków i Gniezno, uświęcone relikwiami patronów Polski
— św. Stanisława i św. Wojciecha, mógł pomyśleć o koronacji. Zamiary Łokietka odpowiadały powszechnemu dążeniu społeczeństwa do odnowienia Królestwa Polskiego. Wyraziło się ono na wiecu w Sulejowie w 1318 r., kiedy postanowiono zwrócić się do papieża z prośbą o zgodę na koronację. Można zapytać, po co potrzebna była zgoda papieska. W Europie średniowiecznej cesarza i papieża uważano za szafarzy koron królewskich. Jednak tam, gdzie ugruntowana była silna, dziedziczna monarchia, np. we Francji, niczyja zgoda nie była potrzebna, ponieważ korona przekazywana była prawem dziedzicznym pierworodnemu synowi. Jednak Polska Władysława Łokietka była słaba, a pretensje do tronu polskiego zgłaszał Jan Luksemburski. Ponadto Polska uznawała zwierzchność papieża, płacąc daninę na jego rzecz, tzw. świętopietrze lub denar św. Piotra. Polska mogła liczyć na poparcie papieskie w tej sprawie. Polskie poselstwo przywiozło zgodę papieską na koronację. Była to zgoda wyrażona celowo w niejasnej formie, aby nie urazić króla czeskiego, który usiłował jej przeciwdziałać: możecie raczej z tego prawa korzystać — pisał papież — jak i kiedy będziecie uważać za stosowne, byleby
jednak nie naruszać prawa kogokolwiek innego.
20 stycznia 1320 r. Władysław Łokietek został ukoronowany na króla Polski w Krakowie. Obrzędu dokonał arcybiskup gnieźnieński. Odtąd wszyscy królowie polscy z wyjątkiem Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego byli koronowani w katedrze wawelskiej. Na tę uroczystość trzeba było sporządzić nowe insygnia koronacyjne, ponieważ dawne uwiózł do Pragi Wacław II, w jakiś czas po swojej gnieźnieńskiej koronacji. Do insygniów koronacyjnych króla Władysława i następnych władców należały korona, berło, jabłko i miecz, zwany Szczerbcem, który zachował się do dzisiaj.
Otoczone nieprzyjaciółmi Królestwo Polskie potrzebowało sprzymierzeńców. Wypróbowanym już sojusznikiem były Węgry, rządzone przez dynastię Ande-gawenów. Łokietek umocnił z nimi przyjaźń, wydając swą córkę Elżbietę za króla Węgier Karola Roberta. W ten sposób Andegawenowie stwarzali sobie widoki na dziedziczenie korony w Polsce i połączenie obu państw, co istotnie nastąpiło w przyszłości. Sojusz tych dwóch państw stanowił przeciwwagę pozycji dynastii Luksemburgów w Europie Środkowej. Innym naturalnym sprzymierzeńcem Polski wobec ekspansji Krzyżaków była Litwa, narażona stale na ich najazdy. Kontakty z nią umocnił Władysław Łokietek również przez małżeństwo, żeniąc swego syna Kazimierza z księżniczką litewską Anną-Aldoną. Uśmierzyło to również najazdy litewskie na ziemie polskie.
Wojny Władysława Łokietka z Krzyżakami. Zaraz po swej koronacji Łokietek wytoczył Krzyżakom proces przed sądem papieskim o bezprawne zagarnięcie Pomorza Gdańskiego. Ze strony polskiej zeznawało 25 świadków, którzy oświadczyli, że Pomorze należało zawsze do Władysława Łokietka i jego przodków. Polska wygrała ten proces: Krzyżacy zostali skazani na zwrot zagrabionych ziem i zapłacenie odszkodowania. Zlekceważyli jednak ten wyrok. Ich celem było dokonanie nowych podbojów, a mianowicie zagarnięcie Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Porozumieli się w tym celu z królem czeskim Janem Luksemburskim, który nadal wysuwał roszczenia do tronu polskiego. W 1331 r. powstał piań unicestwienia państwa polskiego przez równoczesny atak Krzyżaków i wojsk Jana Luksemburskiego. Wojska sprzymierzone miały się spotkać w Kaliszu. Krzyżacy zaatakowali Kujawy, a następnie dotarli do Gniezna, Łęczycy, Sieradza i Kalisza. Król czeski nie przybył jednak do tego ostatniego miasta w wyznaczonym czasie.
Władysław Łokietek zebrał tymczasem wojska i postępował za powracającymi z łupem wojskami krzyżackimi. Kiedy Krzyżacy podzielili się, zdążając do
Brześcia Kujawskiego, polski król zaatakował i pokonał ich straż tylną pod Płowcami. Wielki marszałek Zakonu dostał się do niewoli polskiej, a wielu Krzyżaków poległo. Wynik drugiej fazy bitwy, tym razem z głównymi siłami Zakonu, które na wieść o starciu zawróciły, pozostał nierozstrzygnięty, jednak Krzyżacy wycofali się. W następnym roku ponowili natarcie zajmując, tym razem aż na przeszło dziesięć lat, Kujawy i ziemię dobrzyńską. Chociaż bitwa pod Płowcami nie powstrzymała agresji krzyżackiej, miała znaczenie moralne dla społeczeństwa polskiego, wskazując, że wojska krzyżackie nie są niezwyciężone.
Jak i dlaczego Śląsk odłączył się od Polski? Przypomnij sobie wiadomości o rozwoju osadnictwa na Śląsku w XIII w. oraz o lokacjach miast i wsi na prawie niemieckim. Dzielnicą, do której przy tej okazji napłynęło najwięcej cudzoziemców, głównie Niemców, był Śląsk. Stanowił on jedyną dzielnicę Polski, w której znajdowało się dużo miast, a zatem było liczne mieszczaństwo. Najważniejszą rolę w miastach odgrywał patrycjat pochodzenia niemieckiego, związany rodzinnie z mieszczaństwem miast niemieckich. Również niektórzy książęta piastowscy Śląska chętnie otaczali się przybyszami z Niemiec, którzy wprowadzali na ich dworach zachodnie obyczaje. Książęta śląscy i mieszczaństwo ciążyli ku pobliskim Czechom, które były królestwem w ramach Cesarstwa. Miasta śląskie miały liczne powiązania gospodarcze z miastami czeskimi i niemieckimi, a zwłaszcza z Norymbergą. Już w końcu XIII w. książęta Górnego Śląska uznali zwierzchność lenną króla czeskiego. Stosunek lenny umożliwiał zachowanie lenna — w tym wypadku księstwa — w rękach księcia, który stawał się lennikiem (wasalem). Uznając zwierzchność seniora, wasal składał mu hołd oraz udzielał pomocy zbrojnej i pieniężnej w razie potrzeby. W latach 1327—1329 Jan Luksemburczyk zhołdował wszystkie księstwa śląskie z wyjątkiem trzech: świdnickiego, jaworskiego i ziębickiego. Stało się to w czasie ekspansji krzyżackiej na ziemie polskie i zagrożenia bytu odrodzonego Królestwa Polskiego. Słabość Polski czasów Łokietka sprzyjała odpadnięciu tej dzielnicy od reszty kraju.